(TP.HCM) - (CAN THO) - (VP.MIEN TRUNG)
Thứ ba, 12/11/2019, 15:26 GMT+7

Xây dựng và ban hành chính sách khoa học và công nghệ: cần một quy trình chuẩn mực

Chính sách khoa học công nghệ là công cụ để quản trị lĩnh vực khoa học công nghệ của mỗi quốc gia, tổ chức.

Kỷ niệm 94 năm ngày báo chí Cách mạng Việt Nam (21/06/1925 - 21/6/2019), Tạp chí Thử nghiệm Ngày nay trân trọng giới thiệu cùng quý bạn đọc bài viết “Xây dụng và ban hành chính sách khoa học và công nghệ: Cần một quy trình chuẩn mực” của PGS.TS Hà Huy Phượng - Trưởng khoa Xuất bản, Học viên Báo chí và Tuyên truyền. Bài viết bàn về quy trình xây dựng, ban hành và truyền thông chính sách khoa học Báo chí và tuyên truyền. Bài viết bàn về quy trình xây dựng, ban hành và truyền thông chính sách khoa học công nghệ với mục tiêu đưa chính sách khoa học và công nghệ đi vào cuộc sống, góp phần phát triển xã hội.

Chính sách khoa học công nghệ là công cụ để quản trị lĩnh vực khoa học công nghệ của mỗi quốc gia, tổ chức. Xây dựng, ban hành chính sách khoa học công nghệ phù hợp với thực tiễn, đồng thời truyền thông tốt sẽ đưa chính sách đó vào đời sống một cách nhanh chóng và hiệu quả.

Đảng và Nhà nước Việt Nam rất quan tâm chỉ đạo, ban hanh nhiều chính sách về khoa học công nghệ, giúp cho lĩnh vực này hoạt động ngày một hiệu quả. Văn kiện Đại hội XII của Đảng có nhiều điểm mới, toàn diện và sâu sắc, trong đó có nội dung phát triển khoa học công nghệ. Đảng coi khoa học công nghệ là cơ sở cho quá trình hoạch định chủ trương, đường lối lãnh đạo sự nghiệp đổi mới giai đoạn 2016 - 2020 và những năm tiếp theo. Báo cáo chính trị của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XI được Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XII (20-28/01/2016) thông qua cũng đã có nhiều nhận định, đánh giá tích cực về lĩnh vực khoa học công nghệ [1].

Ngày 01/11/2012, Hội nghị lần thứ 6 Ban chấp hành Trung ương Đảng khóa XI đã thông qua Nghị quyết 20-NQ/TW về phát triển khoa học công nghệ phục vụ sự nghiệp công nghiệp hóa - hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế [2].

Thủ tướng Chính phủ cũng đã ban hành Quyết định 418/QĐ-TTg, ngày 11/4/2012 về phê duyệt Chiến lược phát triển khoa học công nghệ giai đoạn 2011-2020, hiện thực hóa các chủ trương của Đảng về phát triển KHCN [3].

Khoa học công nghệ là lĩnh vực đặc thù, ít xảy ra khủng hoảng chính sách như các lĩnh vực xã hội khác. Tuy nhiên, không chỉ dừng lại ở chủ trương, chính sách vĩ mô về khoa học công nghệ mà cần xây dựng thêm mới những chính sách khoa học công nghệ phù hợp tiến trình đổi mới, hội nhập, đặc biệt là phát triển trong bối cảnh của cuộc Cách mạng Công nghiệp 4.0 hiện nay.

QUY TRÌNH XÂY DỰNG VÀ BAN HÀNH CHÍNH SÁCH KHOA HỌC CÔNG NGHỆ

Chất lượng chính sách khoa học công nghệ là do quy trình xây dựng, ban hành chính sách quyết định. Để có được những chính sách khoa học công nghệ hiệu quả thì quy trình xây dựng và chính sách cần chuẩn mực. Theo đó, phải tuân thủ đầy đủ các bước tiến hành và thực thi nghiêm túc, trách nhiệm của những người làm chính sách. Có thể đưa ra những khâu quan trọng trong quy trình xây dựng và ban hành chính sách khoa học công nghệ như sau:

Một là, nghiên cứu bối cảnh, hiện trạng khoa học công nghệ. Khâu này rất quan trọng. Nó là bước khởi đầu quyết định trả lời câu hỏi có cần thiết phải ban hành chính sách khoa học công nghệ đó hay không? Muốn có câu trả lời đầy đủ về tính cấp thiết của việc ban hành chính sách khoa học công nghệ thì chủ thể chính sách phải dày công chỉ ra các kết quả nghiên cứu định lượng để minh chứng cho bối cảnh, hiện trạng để minh chứng cho sự cần thiết phải ban hành chính sách. Tiến hành các cuộc điều tra xã hội học để khảo sát nhu cầu chính sách thì chính sách mới sát với thực tiễn. Bên cạnh các nghiên cứu định lượng, ý kiến chuyên gia, trưng cầu, tham vấn chuyên môn…về nhu cầu và khả năng thực thi, ban hành chính sách khoa học công nghệ thì kiến thức, kỹ năng xây dựng và hoạch định chính sách cũng sẽ là cơ sở quan trọng để ban hành chính sách khoa học công nghệ đúng đắn.

Hai là, xác định rõ mục đích, mục tiêu chính cần đạt được của chính sách khoa học công nghệ. Đây là bước quan trọng tiếp theo của quy trình xây dựng và ban hành chính sách khoa học công nghệ. Xác định rõ mục đích và mục tiêu đạt được của chính sách bằng những con số đặt ra cụ thể thì nhiệm vụ thực thi chính sách mới rõ ràng. Hiện nay, một số chính sách khi xây dựng và ban hành nhưng chưa tường minh về mục đích, mục tiêu, do đó, khi thực thi, chính sách như một con tàu không có hướng đến, chính sách không có tính khả thi.

Ba là, chỉ rõ cơ hội, thách thức, rào cản, rủi ro và khả năng quản lý rủi ro chính sách khoa học công nghệ. Trong quy trình xây dựng và ban hành chính sách, nếu chủ thể chính sách không lường trước được những thách thức, rào cản, chính sách đó dễ bị lâm vào khủng hoảng. Chủ thể xây dựng và ban hành chính sách phải chỉ rõ từng cơ hội, thách thức và rủi ro của chính sách và sẵn sàng ứng phó với các khủng hoảng chính sách.

Bốn là, xác định nguồn lực chính sách rõ ràng, tường minh và chống tham nhũng, lãng phí chính sách khoa học công nghệ. Nhân lực thiết lập và thực thì chính sách có vai trò quyết định chất lượng, hiệu quả của chính sách. Đối với xây dựng và ban hành chính sách khoa học công nghệ, chủ thể xây dựng và ban hành chính sách nên mời các chuyên gia, nhà khoa học, nhà chuyên môn, người am tường pháp luật tham vấn xây dựng chính sách. Tránh tuyệt đối việc tạo cơ hội cho nhóm lợi ích xây dựng chính sách để mưu toan trục lợi. Về vật lực, nhất là vấn đề tài chính, chủ thể xây dựng và ban hành chính sách phải mô tả minh bạch con số và nguồn tài chính đầu tư, những chi phí tương ứng với tiến độ, mức độ công việc trong suốt quy trình thực thi chính sách.

Năm là, xác định thời gian và hạn định của chính sách khoa học công nghệ. Đây khâu quan trọng để triển khai tiến độ xây dựng và ban hành một chính sách. Không bao giờ "tuổi thọ" của một chính sách lại dài hạn mấy chục, hay cả trăm năm và ngược lại cũng không thể có những chính sách chỉ có hiệu lực trong vài ngày. Việc bãi bỏ hoặc sửa đổi, bổ sung các chính sách là tất yếu.

Khủng hoảng chính sách khoa học và công nghệ có thể xảy ra và xuất phát từ nhiều nguyên nhân, nhưng cốt lõi vẫn là do quy trình xây dựng và ban hành chính sách. Xây dựng quy trình chuẩn với sự thực thi bài bản, chuyên nghiệp, chắc chắn sẽ tránh được những khủng hoảng. 


CHÚ TRỌNG TRUYỀN THÔNG CHÍNH SÁCH KHOA HỌC CÔNG NGHỆ

Chính sách khoa học và công nghệ muốn đi vào cuộc sống và đạt được hiệu quả và hiệu lực xã hội thì khâu truyền thông chính sách cần được chú trọng.

Truyền thông chính sách là quá trình chủ thể chính sách tiếp cận, gắn kết công chúng thông qua các phương thức, phương tiện truyền thông phù hợp nhằm làm cho công chúng hiểu biết và ủng hộ chính sách. Mục tiêu trước hết của truyền thông chính sách là giúp công chúng biết đến chính sách, kích thích nhu cầu tìm hiểu, tham gia thảo luận và góp ý chính sách của công chúng. Ở một mức độ cao hơn, truyền thông chính sách lý giải, phân tích và thuyết phục để giành được sự ủng hộ rộng rãi, tự nguyện của công chúng [4].

Truyền thông chính sách còn được hiểu đó là một hoạt động của chủ thể ban hành chính sách sử dụng các phương tiện truyền thông để truyền đạt thông điệp chính sách tới khách thể chính sách là dân chúng xã hội nói chung hoặc nhân viên của một tổ chức, đơn vị cụ thể.

Thứ nhất, chủ thể ban hành chính sách khoa học công nghệ cần nhận thức rõ tầm quan trọng, vị thế của các phương tiện truyền thông và sử dụng chúng với tư cách là công cụ truyền thông chính sách khoa học công nghệ hữu hiệu. Có một thực tế, nhiều tổ chức, cá nhân sở hữu trong tay các phương tiện truyền thông, nhất là báo chí, nhưng lại chưa phát huy hết tác dụng của chúng trong truyền thông chính sách. Kinh nghiệm của Hàn Quốc cho thấy, dù là báo chí công hay tư thì chính phủ cũng yêu cầu phải dành thời lượng nhất định để truyền thông chính sách, vì đây là lợi ích của quốc gia, báo chí không thể đứng ngoài cuộc [5].

Ngày nay, mạng xã hội bùng nổ, thu hút sự quan tâm, sử dụng của công chúng rất lớn. Chủ thể ban hành chính sách cần sử dụng các phương tiện truyền thông mới để truyền thông chính sách khoa học công nghệ hiệu quả. Đồng thời, sử dụng nhiều loại hình, phương tiện, thể loại khác nhau để hợp thành "binh chủng" mạnh truyền thông chính sách.

Các chủ thể truyền thông đại chúng cần có trách nhiệm truyền thông chính sách một cách thường xuyên, liên tục và có đánh giá hiệu quả, hiệu lực rõ ràng, minh bạch.

Thứ hai, chủ thể truyền thông đại chúng cần chú trọng xây dựng thông điệp truyền thông chính sách khoa học công nghệ đúng, trúng, khách quan, chân thực về nội dung và hình thức, ngôn ngữ biểu đạt thông điệp dễ hiểu, dễ nhớ và dễ làm theo.

Thông điệp truyền thông chính sách khoa học công nghệ chuẩn là phải được xây dựng trên nền tảng chính sách khoa học công nghệ chuẩn cũng như sự sáng tạo của nhà báo thông qua đặc trưng của loại hình, sản phẩm, kỹ năng, phương thức truyền thông.

Thứ ba, lựa chọn kênh phù hợp để truyền thông chính sách khoa học công nghệ hiệu quả. Có 3 kênh đại chúng phổ biến mà chủ thể truyền thông sử dụng để truyền thông chính sách khoa học công nghệ, đó là kênh in ấn, kênh truyền dẫn phát sóng và kênh đăng tải trên internet. Mỗi kênh đều có những thế mạnh và hạn chế riêng mà chủ thể truyền thông có thể nắm bắt, sử dụng để biểu đạt thông điệp truyền thông chính sách hiệu quả.

Kênh in ấn có thế mạnh truyền tải nội dung thông điệp truyền thông chính sách khoa học công nghệ được biểu đạt bằng văn tự: sách, báo in, tạp chí…

Các sản phẩm truyền thông văn tự, in ấn có thế mạnh về lưu trữ thông tin, nhưng lại hạn chế về hiệu ứng lan tỏa, mức độ ảnh hưởng. Trước sự phát triển mạnh mẽ của kỹ thuật và công nghệ, các phương tiện truyền thông xã hội bùng nổ và ngày càng chiếm ưu thế, đặc biệt là các trang mạng xã hội. Việc truyền thông chính sách khoa học công nghệ qua kênh in ấn chắc chắn sẽ ngày càng ít thu hút sự quan tâm của công chúng. Tuy nhiên, không vì thế mà các chủ thể chính sách khoa học công nghệ loại bỏ kênh truyền thông này mà cần có sự phối hợp với các chủ thể truyền thông in ấn nghiên cứu nhu cầu tiếp nhận của độc giả để đưa ra những thông điệp chính sách hợp với “khẩu vị” của công chúng.

Kênh truyền dẫn và phát sóng hiện đang chiếm ưu thế thu hút công chúng, nhất là đối với các sản phẩm truyền hình. Thế mạnh của truyền hình là việc biểu đạt thông điệp qua mã phi văn tự (hình ảnh đồ họa, chụp và video, âm thanh) và cả các chương trình tương tác trực tiếp nên dễ hấp dẫn công chúng. Các chủ thể ban hành chính sách khoa học công nghệ cần tăng cường sử dụng kênh này để truyền thông chính sách. Ngày nay, truyền thông thị giác đang “lên ngôi”, do đó, các chương trình truyền hình giải trí hoặc tin tức trực tiếp bằng hình ảnh video có sức hút công chúng hơn là các con chữ in ấn. 


Kênh internet là phương tiện có khả năng chuyển tải, lan tỏa thông tin nhanh, rộng khắp, trực tuyến, đồng thời có khả năng tương tác và biểu đạt các dữ liệu đa phương tiện (multimedia) cao.

Thứ tư, nghiên cứu công chúng truyền thông chính sách khoa học công nghệ bài bản để đưa chính sách vào cuộc sống hiệu quả. Công chúng đóng vai trò quyết định đối với chu trình truyền thông. Trong truyền thông chính sách khoa học công nghệ, công chúng là người tham góp để chính sách khoa học công nghệ hoàn thiện. Do đó, việc nghiên cứu nhu cầu của công chúng đối với truyền thông chính sách khoa học công nghệ là hết sức quan trọng để xây dựng thông điệp truyền thông phù hợp. Công chúng truyền thông chính sách khoa học công nghệ rất đa dạng về giới tính, độ tuổi, trình độ tri thức, văn hóa vùng miền, dân tộc, tôn giáo... Do đó, nhu cầu tiếp nhận thông tin cũng sẽ khác nhau. Quá trình nghiên cứu công chúng truyền thông chính sách khoa học công nghệ cần hướng tới công chúng mục tiêu của chính sách. Bởi, mỗi chính sách đều hướng tới lợi ích cụ thể theo từng lĩnh vực đặc thù, ảnh hưởng trực tiếp.

Các chủ thể truyền thông cần coi công chúng là yếu tố quan trọng quyết định hiệu quả truyền thông chính sách khoa học công nghệ. Việc nghiên cứu công chúng phục vụ truyền thông chính sách khoa học công nghệ cần có phương pháp, quy trình bài bản, chuyên nghiệp.

Thứ năm, chủ thể truyền thông cần chú trọng theo dõi thông tin và xử lý phản hồi cũng như những yếu tố nhiễu gây ảnh hưởng tới hiệu quả truyền thông chính sách khoa học công nghệ. Sự phản hồi, phản biện của công chúng chính là yếu tố thúc đẩy hoàn thiện chính sách, giúp cho chính sách đi vào cuộc sống.

Thứ sáu, cần đánh giá hiệu quả và hiệu lực truyền thông chính sách khoa học công nghệ bài bản, chuyên nghiệp. Việc đánh giá hiệu quả truyền thông chính sách khoa học công nghệ phải dựa trên cơ sở khảo sát, phân tích định lượng, định tính cụ thể, tường minh. Các dữ liệu khảo sát, đánh giá sẽ có giá trị minh chứng cho hiệu quả truyền thông.

Hiệu quả truyền thông chính sách khoa học công nghệ phải đi đôi với hiệu lực truyền thông chính sách khoa học công nghệ. Mục đích cuối cùng của truyền thông chính sách là phải đưa chính sách vào cuộc sống, góp phần phát triển xã hội.

Xây dựng, ban hành và truyền thông chính sách khoa học công nghệ chuyên nghiệp, bài bản sẽ hạn chế thấp nhất các khủng hoảng chính sách, góp phần làm cho chính sách có hiệu quả và hiệu lực.

PGS.TS. HÀ HUY PHƯỢNG
Tạp chí Thử nghiệm Ngày nay số 20 tháng 06/2019

TÀI LIỆU THAM KHẢO
1.http://cesti.gov.vn/thong-ke/12/chuong-1-cac-chu-truong-chinh-sach-cua-quoc-gia-ve-khoa-hoc-va-cong-nghe [1], [2], [3].
2. Trương Ngọc Nam (2018), Truyền thông chính sách và đồng thuận xã hội - từ nghiên cứu lý luận đến xây dựng mô hình thực tiễn, Truyền thông chính sách và đồng thuận xã hội (sách tham khảo), Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội [4].
3. Park Jaeyung (2018), Công nghiệp báo chí - truyền thông và nghề làm báo, Tài liệu tập huấn tăng cường năng lực thi hành chính sách của chính phủ, Koica, Korea University, Sounl, Hàn Quốc) [5].
4. http://thuvienphapluat.vn, Luật Báo chí 2016
5. Hà Huy Phượng (2018), Góc nhìn đa chiều về truyền thông Hàn Quốc, Kỳ 2: Thẩm định để minh bạch hoá thông tin truyền hình - truyền thông, Ngưoilambao.vn, Hà Nội, Việt Nam
6. Park Jaeyung (2018), Công nghiệp báo chí - truyền thông và nghề làm báo, Tài liệu tập huấn tăng cường năng lực thi hành chính sách của chính phủ, Koica, Korea University, Seunl, Hàn Quốc).
Copyright © 2008-2024 case.vn, All right reserved Contact us - About Case
Design by case.vn - Counter : 7042363 | Online : 145